Werken als een jazzmuzikant

(Deze column is ook te lezen op www.expandingcircles.nl)

​Mijn hobby is luisteren naar TED Talks. Ik ben gefascineerd door de kracht van ideeën. Hoe ze je hele wereldbeeld kunnen veranderen, je anders laten kijken naar jezelf, de mensen om je heen, de toekomst.

Ideeën zag ik altijd als iets dat per definitie positief was, inspirerend en daardoor verhelderend en verrijkend. Vanochtend kwam ik een idee tegen dat die theorie omverwerpt. Dat kunnen ze dus ook, die ideeën.

Hoe het begon
In mijn onderzoek naar werk en de rol die het speelt in ons leven kwam ik Barry Schwartz tegen. Tijdens zijn Talk ‘The way we think about work is broken’ realiseerde ik me dat onze huidige werkethos is gebaseerd op het idee van Adam Smith. Hij is de vader van de industriële revolutie en was ervan overtuigd dat de mens per definitie lui is en alleen vooruit te branden door stimuleringsmaatregelen in de vorm van een loon. Dat was het begin van massaproductie met behulp van lopendeband-werknemers in fabrieken. Ondanks dat hij dit zag als een efficiënt opererend systeem stelde hij ook vast dat als een mens lang genoeg aan een lopende band staat, en dus geestdodend werk moet doen, “he becomes as stupid as it is possible for a human being to become”. 

Sindsdien en ondanks dit inzicht is ons idee van werk, voor de overgrote meerderheid van de mensheid, hierop gebaseerd. 

“Oh, maar daar heb ik helemaal geen last van hoor!”
Wanneer ik dit bespreek met mensen om mij heen en via social media krijg ik meestal dezelfde reactie: “Daar heb ik helemaal geen last van!” En inderdaad een heel klein percentage van de mensheid heeft het geluk om werk te doen dat uitdagend is, inspirerend, stimulerend en als we geluk hebben: belangrijk. Werken doe je dan niet voor het geld, sterker nog, als je dat zou zeggen dan word je door je collega’s niet serieus genomen. Wat verwachten we dan van de mensen die werk moeten doen waarbij al die ontastbare waarden als motivatie, inspiratie, uitdaging en voldoening, wordt afgenomen?

Nieuw inzicht: ideeën kunnen ons ook beperken
Ideeën kunnen ook gevaarlijk zijn, dat weten we uit ons oorlogsverleden. Maar dat ideeën onze ontwikkeling ook kunnen beperken, daar staan we niet genoeg bij stil.

Het zal ons planetenstelsel een worst wezen welke theorie we erop loslaten, dat blijft toch wel doen wat ie doet zonder zich iets van ons aan te trekken. Maar onjuiste ideeën over de mens en de mensheid gaan niet weg zolang mensen denken dat ze kloppen. We hebben concrete invloed op het ontwikkelen van de mens door hoe we de organisaties en instituties ontwerpen, want deze instituties (denk aan scholen, overheidsinstanties en multinationals) produceren mensen die passen in het systeem dat is gebaseerd op diezelfde ideeën. 

Breng de moraal weer terug
“It is only human nature to have the human nature to be a product of the society in which people live.” aldus Clifford Geertz, Amerikaans cultureel antropoloog. 

En dat betekent: we hebben minder regels nodig en meer vertrouwen in de moraal van de mens. Vertrouwen dat we de juiste keuzes kunnen maken wanneer we die vrijheid krijgen. Met meer regels proberen we ons in te dekken voor rampen, maar het enige wat we er zeker voor terugkrijgen is middelmatigheid. Barry Schwartz gebruikt de metafoor van een jazzmuzikant die zijn kunsten pas kan tonen als hij vanuit een gedegen muzikale basis de vrijheid krijgt om te improviseren. Dan pas ontstaat muziek zoals het bedoeld is. Dat geldt voor onze menselijke creativiteit en improvisatievermogen op alle gebieden.

Ook Aristotles komt ons bijstaan want “Praktische wijsheid moet de regel toepassen in deze specifieke casus en moet de vrijheid hebben om daar van af te wijken.” Zonder wijsheid is excellentie niet genoeg, dan worden we allemaal excellente lopendeband-medewerkers.

Tijden van nutteloze jongeren en luie werkloze?
Dus wanneer er gezegd wordt dat de jeugd van tegenwoordig alleen maar op de bank ligt en niets wil en dat bedrijven nergens goeie mensen kunnen vinden dan moeten we ons misschien afvragen hoe dat komt. Wellicht ons idee aanpassen over werk. Ons afvragen hoe we de saaie, monotone, inspiratieloze banen zoals de callcentres, distributiecentra, winkelketens, fastfoodrestaurants en fabrieken weer de moeite waard kunnen maken om in te werken. Een beetje ziel terugbrengen in het dagelijks bestaan. Dan moeten we onze ideeën over werk stammend uit de industriële revolutie gaan wijzigen. Niet omdat we er zelf last van hebben, maar omdat we ons moeten afvragen aan wat voor soort mensheid we willen bijdragen. Het is namelijk niet het probleem van de ander, van de andere politieke partij, van die andere wijk of dat andere continent. Het is een probleem van ons allemaal. 

Voorbij de workshop
En voordat er iemand opstaat met een leuke cursus of workshop “Hoe vind ik bezieling in mijn werk”, bespaar ons de moeite. Het gaat om het belichamen van dit principe. Leef het iedere dag, ieder moment, praat erover met mensen om je heen, met je collega’s, bij de bushalte of in het café. Met nog een diploma voor boven je bureau, een certificaat voor op je Linkedin bio, ga je het niet redden. 

Dát idee, laten we dat verder uitwerken.